Starobosanski narodni jezik

Starobosanski jezik u bosnistici podrazumijeva jezik najstarijih sačuvanih tekstova na narodnom jeziku, tačnije tekstove od početaka pismenosti na bosanskom jeziku do perioda kada započinju unutarjezički i izvanjezički procesi koji dovode do formiranja novih jezičkih tendencija u narodnom jeziku a koji se najdirektnije transponiraju i na formiranje specifičnih spomenika. U tom smislu, za početak praćenja razvoja stobosanskoga jezika uzimaju se u nauci najstariji poznati spomenici – prije svega Povelja Kulina bana (iz 12. st.) i Humačka ploča (11–12. st.) , a kao završetak navedene faze razvoja, tekstovi poput bosaničnih natpisa na nišanima (15–16. st.), kao i drugi tekstovi nastajali na specifičnoj bosanskoj ćirilici, poput Kunovskog zapisa iz 16. st. (premda postoje sačuvani spomenici koji se protežu i u još mlađi priod jezičkog razvoja). Prema tome, vremenski period trajanja starobosanskog jezika u užem smislu uzima se od 12. st. do 15. st., a u širem od 11. st. do 16. st. Temeljno važno pismo za razvoj i bilježenje starobosanskoga jezika jeste specifična srednjovjekovna bosanska ćirilica, koja se u brzopisnoj fazi razvila u pismo imenovano kao bosančica, koja ima svoje različite varijetete u zavisnosti od toga o kojem je pisanom žanru riječ u navedenom periodu. Starobosanski jezik razlikuje se od bosanske redakcije staroslavenskog jezika zbog činjenice da se na ovom jeziku bilježe nereligijski, profani tekstovi, tekstovi koji nemaju sakralni karakter te su zbog te činjenice primarno zasnovani na narodnom jezičkom idiomu, za razliku od crkvenih, vjerskih, religijskih – čiji je primarni cilj očuvanje izvornosti svetog teksta s predloška koji se prepisuje, a što ulazi u domenu bosanske redakcije. Ono što čini najvažniji aspekt starobosanskog jezika jesu spomenici, dokumenti, na osnovu kojih se starobosanski kao fenomen može uopće prepoznati, zbog čega je uobičajeno sve strabosanske tekstovi razvrstati u nekoliko skupina ili vrsta: epistolarna pismenost (pisma, povelje, testamenti, darovnice i sl.), epigrafska pismenost – natpisi na kamenu (natpisi na stećcima, natpisi na građevinama, natpisi na sudačkim stolicama), paratekstualnost (komentari ili glose uz svete tekstove) i beletristika – lijepa književnost: Aleksandrida). Starobosanski jezik posjeduje i: dijalekatski prostor – štokavština zapadnog i južnog tipa na kojima su zabilježeni spomenici te društveno-politički okvir – različite forme društvenog uređenja teritorije srednjovjekovne Bosne i njezinih službenih organa, poput Bosanskog Kraljevstva, na osnovu čega se prepoznaje i jedan broj spomenika nastalih na ovom idiomu. Starobosanski kao prvi pisani oblik bosanskoga jezika uopće pokazuje forme bosanskoga jezičkog razvoja na osnovu kojega se može rekonstruirati ne samo stara jezička praksa, nego i ona koja se kontinuirano realizirala u viševjekovnoj tradiciji upotrebe ovoga jezika definirajući u bitnome i ono što se danas imenuje bosanskim jezikom.

(Priprema: A. Kalajdžija)